آموزش مسئولیت پذیری به کودکان و نوجوانان از جانب والدین و مسئولین مدرسه می تواند به تربیت بزرگسالانی مسئول و خدمتگزار در آینده منجر شود.
مسئولیت پذیری اجتماعی
مسئولیت‌پذیری اجتماعی, دغدغه فرد در مورد رفاه دیگران، نگرش مسئولانه نسبت به آنها، احساس وظیفه، مشارکت مدنی، جلوگیری از رفتارهای مخرب است.
مسئولیت‌پذیری اجتماعی به کودک و نوجوان کمک میکند تا هویت خود را به‌عنوان عضوی از جامعه تثبیت کنند. به عبارت دیگر، پرورش مسئولیت پذیری اجتماعی در کودکان و نوجوانان به رشد مهارت‌های اجتماعی آنها مربوط می‌شود. به آنها اجازه می‌دهد تا به‌عنوان یک شهروند عضوی فعال و مسئول باشند. کودکان و نوجوانانی که مسئولیت‌پذیری اجتماعی بالایی دارند، کمتر دچار رفتارهای مخرب در جامعه می‌شوند. تمایل دارند افراد موثری در جامعه باشند. دوست دارند نسبت به دیگران به موفقیت بیشتری در این زمینه دست یابند.
پرورش کودک مسئولیت پذیر
برای پرورش مسئولیت پذیری اجتماعی در کودکان و نوجوانان ابتدا، ارزش‌ها را به فرزندانتان بیاموزید. با آنها در مورد اهمیت توجه، احترام و مراقبت از طبیعت، هم‌نوع خود و حیوانات صحبت کنید. یک ایده بهتر این است که این مفاهیم را به‌صورت عملی به کودک بیاموزید. یعنی او را با خود به کمپین‌های جمع‌آوری آشغال از طبیعت ببرید. از کیف‌های غیر پلاستیکی برای خرید استفاده کنید. با حیوانات مهربان باشید تا کودک از شما الگوبرداری کند.
با فرزندانتان در مورد نعمت‌هایی که دارند چون، داشتن خانواده، غذا، سرپناه، لباس صحبت کنید. هنر قدردانی و شکرگزاری کردن را به آنها بیاموزید. به آنها نشان دهید که هنوز افرادی در جامعه وجود دارند که فاقد این نعمات هستند. باید در حد توان برای آرامش آنها نیز تلاش کنند.
مسئولیت پذیری و پاسخگو بودن در برابر کارهایی که انجام می دهیم، نشانه بارز بلوغ فکری و رفتاری ماست. ما می‌خواهیم در دنیایی زندگی کنیم که مردم یاد گرفته‌اند مسئولیت پذیر باشند، دنیایی که در آن مردم از مسئولیت‌های خود به عنوان یک شهروند، شانه خالی نمی‌کنند.
کارهایی که والدین باید انجام دهند
اولین کاری که باید بکنید این است که مسئولیت را نه به‌عنوان یک بار, بلکه به‌عنوان یک لذت برای کودک‌تان تعریف کنید. همه‌ی بچه‌ها خود را به عنوان فردی مسئولیت پذیر و قدرتمند می‌بینند و فکر می‌کنند توانایی انجام هر کاری را دارند. آنها برای داشتن اعتماد به نفس و برای معنی دادن به زندگی‌شان، به این اطمینان نیاز دارند.
کودکان نمی‌خواهند فقط نازپرورده باشند. آنها هم مانند ما نیاز دارند که احساس کنند برای دنیا مهم هستند و کارهایشان تأثیر مثبتی بر روی دنیا می‌گذارد. پس نیازی نیست کاری کنید که فرزندتان با مسئولیت پذیری کارهایش را انجام بدهد، فقط کافی است به او یاد بدهید این قدرت را دارد که تأثیر مثبتی روی دنیا بگذارد.
مسئولیت پذیری یک عنصر برجسته در موفقیت انسان است و نشان دادن احساس مسئولیت یک امر ذاتی نیست.
– فرد با ویژگی احساس مسئولیت در متن خانواده و روابط اجتماعی و تعاملاتی که با دیگران دارد امکان رشد پیدا میکند.
– والدین در این میان نقش محوری را در انتقال روحیه مسئولانه به کودک دارند.
– والدین باید رفتارهای تربیتی خود را در جهت پرورش کودکانی مسئول جهت دهند.
– فرزندانی که از اعتماد به نفس پایینی برخوردار هستند مسئولیت‌گریز می‌شوند, پس اعتماد به نفس آنان را بالا ببریم.
نبود روحیه مسئولیت‌پذیری در فرزندان دلایل متعددی دارد از جمله: انتظارات والدین، شماتت فرزندان، ارزیابی نادرست فرزندان از سوی والدین.
چگونه روحیه مسئولیت پذیری در کودکان ایجاد کنیم؟
برای ایجاد روحیه مسئولیت پذیری در کودک باید وظایفی مناسب سن کودک بر عهدهاش بگذارید.
به بچه‌ها فرصت بدهید به دیگران کمک کنند.
همه‌ی بچه‌ها همیشه به روش‌های مختلف به ما کمک می‌کنند. این روش‌ها را پیدا کنید و درمورد آنها نظر بدهید.
کودکان نیاز دارند دو نوع مسئولیت را بپذیرند:
مراقبت از خودشان؛
کمک کردن به رفاه خانواده.
اگر می‌خواهید فرزندتان کارهای خانه را با اشتیاق و نه از سرِ اجبار انجام بدهد، او را «مجبور» نکنید بدون شما کارهای خانه را انجام بدهد، مگر اینکه این کارها بخشی از برنامه‌ی روزانه‌ی او باشند یا خودش مقاومتی در برابر آنها نداشته باشد. هدف شما این نیست که کارها انجام شوند، هدف این است کودک‌تان را طوری تربیت کنید که از مسئولیت پذیری و کمک‌کردن لذت ببرد.
به کودک اجازه بدهید «خودش کارها را انجام بدهد»، شما فقط کمک کنید.
بله می‌دانیم این کار همیشه برای شما سخت‌تر است، اما کودک بالاخره باید یاد بگیرد خودش کارها را انجام بدهد. کودکان نو‌پا خیلی دل‌شان می‌خواهد با دنیای فیزیکی اطراف‌شان آشنا شوند. وقتی ما به آنها کمک می‌کنیم، کم‌کم وارد دنیای مسئولیت پذیری می‌شوند.
باثبات باشید:
کودکان اغلب اوقات، به صحبت های والدین گوش می دهند و اعمال بعدی آنان را ارزیابی می کنند. هنگامی که کودکان بی ثباتی بزرگسالان را مشاهده می کنند، یاد می گیرند که می توان به گونه ای صحبت کرد و به گونه ای دیگر عمل نمود. این یادگیری اساس بی مسئولیتی است.
گاهی به کودکان، در ازای مسئول بودن، پاداش دهید:
یکی از انگیزه هایی که کودک را به داشتن رفتار مناسب ترغیب می کند، به دست آوردن پاداش در ازای رفتار نیکوست.
تا جایی که ممکن است کارهای او را اصلاح نکنید:
تصحیح کردن، ناخودآگاه این پیام را به کودک منتقل می کند که تلاشش به اندازه کافی خوب نبوده است. بنابراین به جای توجه به مقدار کاری که انجام داده است، به تلاشش توجه کنید و از سرزنش کردن او نیز بپرهیزید. سرزنش کردن سبب می شود کودک تصور کند هرگز نمی تواند شما را راضی نگه دارد بنابراین دست از تلاش بر می دارد. به یاد داشته باشید با گذشت زمان، کودک در کارهایش مهارت پیدا می کند، بر آنها مسلط می شود و از عهده انجام کارها بهتر بر می آید.
به جای جملات منفی از جملات مثبت استفاده کنید:
مثلا به جای «اگر لباس های مهمانی را درنیاوری…» از این عبارت استفاده کنید «اگر می خواهی بازی کنی اول باید لباس های مهمانی را درآوری.» بدین ترتیب اگر چند بار این جملات را تکرار کنید، انجام این کارها برای کودک به شکل عادت در می آید و دیگر نیازی نیست کارها را مرتب به او یادآوری کنید.
کودک عواقب اشتباه یا سهل انگاری را بپذیرد: کودک باید از انتخاب خود درس بگیرد. بنابراین کاری کنید عواقب سهل انگاری یا اشتباهش را بپذیرد. به عنوان مثال اگر کودک از جمع کردن اسباب بازی هایش در اتاق پذیرایی سر باز می زند، اسباب بازی ها به مدت دو روز از دسترس او دور نگه داشته شوند. اگر لیوان شیر را می ریزد، به او دستمالی برای تمیز کردن داده شود. یا اگر به خاطر اتلاف وقت سرویس را از دست می دهد، با اتوبوس به مدرسه برود.
در هر شرایطی خونسردی خود را حفظ کنید:
بروز خشم و عصبانیت فقط کارها را دشوارتر می کند. اگر فرزندتان تمایل ندارد کاری را انجام دهد، به طور واضح و فقط یک بار دیگر کاری را که قرار بوده انجام دهد به او یادآوری کنید.به او دستور ندهید. بهتر است این یادآوری نیز همراه با شوخی باشد. مثلا بگویید «لباس های ریخته شده کف اتاق صدات می کنند. کی می خوای جواب شون رو بدی؟!»
کودک خود را تشویق کنید در جبران خسارتی که زده کمک کند.
اگر کودک شما کتابی که به امانت گرفته بود یا موبایلش را گم کرد، با توپ شیشه‌ی پنجره را شکست یا اسباب‌بازی دوستش را خراب کرد، بهتر است با پول ماهیانه‌اش این خسارت‌ها را جبران کند. آن‌وقت خیلی بعید خواهد بود که این کارها را تکرار کند.
در نجات دادن کودک خود از یک شرایط سخت، خیلی عجله نکنید.
برای حل مشکلات او در دسترس باشید، به او کمک کنید احساسات و ترس‌های خود را بشناسد و مطمئن شوید که از مشکلات فرار نمی‌کند. به او اجازه بدهید خودش با مشکلاتش کنار بیاید، حالا چه عذرخواهی کردن باشد چه جبران کردن خسارتی که ایجاد شده است.
یک برنامه‌ی روزانه به او بدهید.
نظم و برنامه‌ریزی در زندگی کودکان بسیار اساسی است، یکی از مهم‌ترین دلایلش هم این است که به آنها فرصت‌های زیادی می‌دهد تا بتوانند خودشان را مدیریت کنند. ابتدا، برنامه‌ی زمان خواب و جمع کردن اسباب‌بازی‌ها و آماده شدن در صبح را به آنها یاد بدهید. بعد از آن می‌توانند عادات درس خواندن و نظافت شخصی را به‌درستی یاد بگیرند.
با مسئولیت پذیری خود، الگوی کودک‌تان باشید.
قول‌هایی را که به کودک‌تان می‌دهید عملی کنید. بهانه نیاورید. اگر شما روی حرف‌تان نایستید، چرا او باید مسئولیت پذیر باشد. و به قول‌هایی که به شما می‌دهد عمل کند؟
دلیل کارهایتان را توضیح بدهید:
“خیلی سخته که این آشغالا رو تا ماشین حمل کنیم، ولی هیچ سطل آشغالی این اطراف نیست و ما هیچ‌وقت آشغالا رو روی زمین نمی‌ریزیم”.
“این تابلو یعنی این پارکینگ مختص افراد معلوله، پس نمی‌تونیم اینجا پارک کنیم.”
هرگز به فرزند خود نگویید “بی‌مسئولیت”.
وقتی به فرزندتان چنین برچسبی می‌زنید، او نیز همین باور را در مورد خودش پیدا میکند و در نهایت بی‌مسئولیت می‌شود.
وظیفه وظیفه است, نه جریمه. هیچگاه از مسئولیت های منزل به عنوان تنبیه و جریمه استفاده نکنید.
کودکان از بسیاری از جهات متفاوت و در عین حال، منحصربه‌فرد هستند. بعضی‌ها به نقاشی و بعضی دیگر به بازی‌های کامپیوتری علاقه دارند. این تفاوت و تنوع تنها در سرگرمی‌هایی که انتخاب می‌کنند نمود پیدا نمی‌کند. بلکه، در ماهیت وجودی آنها ریشه دارد. یعنی ممکن است یک کودک به محافظت از طبیعت علاقه نشان دهد. دیگری نگرش مسئولانه‌ای به افراد کم توان داشته باشد. اینجا وظیفه شما به‌عنوان والدین این است که این حس مسئولیت‌پذیری که در او به ودیعه گذاشته شده را سرکوب نکنید. درمقابل، آن را در کودک تقویت کنید
