نقاشی دنیایی در جهت شناخت کودکان

نقاشی کردن فعالیتی تقریباً غریزی است که در رشد هوشی و ذهنی کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر است. کودک از همان سالهای اول تولد به نقاشی علاقه‌ نشان می‌دهد. خطوط کج و معوجی را روی کاغذ ترسیم می‌کند. می‌توان گفت این امر، هم‌زمان با تقلید برای ایجاد صدا صورت می‌گیرد. شاید صدا بهترین وسیله برای جلب توجه و تحت تأثیر قرار دادن دیگران برای اعلام حضور کودک باشد. غالباً والدین در مقابل اولین خط خطی‌های کودک، آن هیجان و شادمانی را که در مقابل اولین صداهای او دارند، از خود نشان نمی‌دهند. زیرا آن خط‌خطی‌ها برای والدین به منزله بازی کودکانه تلقی می‌شود و از نظر آنان مفهوم اجتماعی ندارد، در صورتی که کودک در دو، سه سالگی برای شکل‌هایی که می‌کشد اسم می‌گذارد. این بدان معناست که او می‌خواهد با محیط اطراف خود ارتباطی با مفهوم پیدا کند.

اهمیت نقاشی از این جهت است که به حقیقت ذاتی اشیا از کلمات بسیار نزدیک تر است و درک آن برخلاف نوشتن به کوشش و دقت زیادی نیاز ندارد.

به زبان ساده‌تر، شکل یک خانه هر قدر هم که بد کشیده شده باشد شباهت بیش‌تری از کلمه خانه به خانه واقعی دارد و چون کودک برای تجسم بخشیدن به اشیاء در مغزش بیش‌تر از تصویر واقعی آنها استفاده می‌کند.

فواید و آثار مثبت نقاشی در کودک

1. یکی از فواید نقاشی افزایش مهارت های دستی کودک و تقویت عضلات دست او است. با افزایش سن و با بیشتر شدن این مهارت ها رنگ آمیزی کردن های او نیز بهتر خواهد شد.
2. فعال شدن هر دو نیم کره چپ و راست مغز یکی دیگر از فواید نقاشی کردن است. هنگام کشیدن نیم کره راست که فعالیت های احساسی و نیم کره چپ که فعالیت های منطقی کودک را در بر میگرند با هم فعال می شوند که این کار سبب رشد و بهبود عملکرد مغز می شود.
3. فرصت حل مسئله و تصمیم گیری و مبارزه با تردیدها از فواید دیگر است.
4. آماده شدن کودک برای حضور در مدرسه و آموزش نحوه صحیح دردست گرفتن مداد.
5. فرصت های آموزشی که برای کودک به همراه دارد غیر فابل انکار است, آموزش رنگ ها و اشکال هندسی و انواع خط ها از موارد آموزشی پر کاربرد در این زمینه هستند.
6. اگر نقاشی کردن بصورت گروهی انجام شود یکی از بهترین راه های آموزش کار تیمی و گروهی به کودک است.

تقویت حافظه ازطریق نقاشی

نقاشی می‌تواند مهارت‌های یادآوری و تقویت حافظه را از طریق تصویرسازی‌ها و پیاده‌سازی‌های مفهومی تقویت کند.
تحقیقات نشان داده است افرادی که به طور مکرر مهارت‌های خلاقانه مانند نویسندگی و نقاشی را انجام می‌دهند، با بالا رفتن سن دچار بیماری‌های فراموشی نمی‌شوند.
این مهارت به افراد کمک می‌کند تا احساساتشان را بدون کلمات بیان کنند.
همچنین وسیله‌ای است که افراد با استفاده از آن بر خجالت خود غلبه کرده و شخصیت خود را در آن بروز می‌دهند.

نقاشی علاوه بر تقویت مهارت‌های خلاقانه، تفکر انتقادی را نیز رشد می‌دهد.
هنرمند در زمانی که اثری ایجاد میکند, باید تفکر انتقادی و مفهومی داشته باشد تا بتواند راه‌حل‌های متعددی را ارائه دهد.
آن تصوری که هنرمند در شروع نقاشی دارد ممکن است طی فرآیند آن به دلایل متعددی (مانند محدودیت در رنگ) تغییر قابل‌توجهی داشته باشد.
دید هنری طی فرآیند کشیدن تکامل می‌یابد و مهارت‌های حل مسئله را برای نقاش به ارمغان می‌آورد.
همچنین، مهارت‌های حرکتی نیز طی نقاشی بهبود می‌یابند.
به دست گرفتن ماهرانه قلم موجب افزایش حرکات دست‌ها و انگشتان می‌شود. این مهارت‌های حرکتی در زندگی روزمره نیز به کمک افراد می‌آیند.

تعلیم وتربیت

در مجموع، هنر نقاشی با توجه به زبان تصویری و تجسمی خود، کارایی‌ بسیاری در امر تعلیم و تربیت دارد که برخی از آنها بدین شرح است:

الف) کودک از طریق فعالیت نقاشی به شناخت خود و جهان نائل می‌شود.

ب) کشیدن نقاشی پنجره‌ای به سوی خلاقیت کودکان و شکوفایی احساسات هنری آنان است .

ج) از دیگر ویژگی‌های این هنر، قابلیت آن در انتقال دانش‌های کودک است.

د) ایجاد سرگرمی سالم و لذت بخشیدن به کودک از دیگر آثار این هنر است.

ه) نقاشی می تواند در برقراری ارتباط با دنیای بیرون، نقش مهمی ایفا کند، در این کار سه بخش یعنی دست، چشم و مغز فعالیت دارد و آگاهی فضایی آن‌ها را افزایش می‌دهد.

شناخت و درمان نابسامانی‌های روحی وروانی کودک

بسیاری از پژوهندگان بر این عقیده اند که نقاشی کودک دریچه ای است که بر اندیشه ها و احساسات او گشوده می شود و می توان از تصاویر او در سنجش شخصیت یا تشخیص نابسامانی های روان شناختی او استفاده کرد و در پی درمان آن ها برآمد.

کودک به کمک نقاشی دلهره های درونی اش را آشکار می سازد، به کنترل احساسات هنگام استرس پرداخته و به این طریق اثر مخرب آن ها راکاهش میدهد. به همین جهت برای رفع بسیاری از مشکلات روحی و روانی دانش آموزان می توان از نقاشی استفاده کرد.

• نقاشی در روحیه و توان ذهنی کودکان چه تأثیراتی دارد؟

نقاشی به تنهایی تنظیم کننده و هماهنگ کننده قوای متعدد است. گاهی از جهات کاری متفاوت در درون ساختار آدمی است. برای مثال نقاشی کردن توان کنترل حرکت های غیرارادی انگشتان، مچ، آرنج و کتف، مقابل هم قراردادن انگشتان شست و نشانه، ایجاد ارتباط عصب شناختی بین چشم و دست، توان ترسیم خطوط و رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده، رشد و تکامل حس زیباشناسی، ایجاد تعامل و ارتباط بیشتر با محیط، توان جداسازی امور و مدیریت در ترسیم اشکال را دارد که از جمله واضح ترین آثار نقاشی بر روند تکامل فرآیندهای ذهنی و روانی کودک است.

• تحلیل نقاشی از چه رده سنی امکان پذیر و علمی است؟

برای این منظور محدودیتی در نظر گرفته نشده و در ضمن همواره نیز لازم نیست تا حتماً یک اثر برای تحلیل وجود داشته باشد، بلکه گاهی میزان فشار قلم بر صفحه یا تعداد خطوط و یا شکل گرفتن آنها، خود به اندازه کافی برای ایراد دیدگاه ها واجد اهمیت است اما کودک باید به لحاظ سنی برای ترسیم افکار، تخیلات، احساسات و هیجانات به حداقلی از رشد رسیده باشد.

چه چیزهایی در تصویرگری باید مورد توجه روانشناسان واقع شود؟

در واقع هیچ چیز نبایستی از نگاه یک روان شناس مخفی بماند. چه بسا تمام ابعاد یک نقاشی دارای مفاهیمی ساده و عاری از تحلیل باشد، ولی حضور چند خط یا رنگ و یا مکان ترسیم، خود بیانگر حقایق مهمی در خصوص خالق آن است.در حقیقت هر چیز سوژه ای است مهم و غیرقابل قصور، این تنها دلیلی است که انتظار می رود به دلیل ظرافت و حساسیت، نقاشی توسط یک متخصص مورد گشودن و پالودن قرار گیرد.

تا زمانی که این اقدام توسط یک غیرمتخصص و بدون آگاهی از شرایط محیطی و درون سیستمی خانواده و صرفاً به منظور گرفتن تنها یک نقاشی انجام گیرد، به هیچ عنوان از اعتبار علمی برخوردار نخواهد بود.خود روان شناسان نیز برای پالودن و گشودن یک نقاشی از والدین می خواهند تا در مدت زمانی دوماهه نقاشی های کودک را برای آنان بفرستند تا طیف تغییرات صورت گرفته را بتوانند به صورت مقطعی و ناپیوسته مورد ارزیابی قرار دهند. با چنین حساسیتی طبیعی است که یک نقاشی نمی تواند بیانگر کلیه حالات روانی و ذهنی کودک باشد.

   رنگها در نقاشی:

   شناخت رنگ در نقاشی از چه سنی در بچه ها کامل می شود؟

کودکان عموماً به رنگ ها از ابتدا و بعد از هماهنگی چهار سویه چشم (حرکت بالا، پائین راست و چپ) علاقه و رغبت نشان می دهند، پس از سه سالگی است که رنگ ها دارای ارزش عاطفی و تشخیصی می شوند و می توانند نمادی از تمایلات و امیال واخورده یا تثبیت شده کودک را در برگیرند.

   رنگها چه مفاهیمی را می رساند و بیانگر چیست؟

 رنگ ها نشانه توجه کودک به واقعیت هاست و در دختران رغبت بیشتری برای اغراق در آن دیده می شود، به هر صورت حضور رنگ ها در زنده پنداری تصویر و القای آثار آن به بیننده نقش بسیار مهمی را برعهده دارد. بعضی از روان شناسان عقیده دارند میزان طبیعی بودن رفتار کودک، ارتباط مستقیمی با نوع رنگ هایی دارد که او در نقاشی خود به کار برده است. به نظر این اندیشمندان هرچه سن کودک کمتر باشد، استفاده از رنگ های زنده و اغراق آلود بیشتر خواهد بود و بالعکس به میزانی که سن افزایش پیدا می کند، استفاده از رنگ های تیره تر و واقع گرایانه نیز بیشتر می شود. در تحقیقی ثابت شده است دختران به رنگ هایی با طیف آبی تمایل دارند در حالی که پسران به طیف قرمز متمایل تر هستند. البته بایستی نسبت به عمومیت دادن این دستاوردها دقت لازم به عمل آید.

   تفاوت گرایش به رنگها در نقاشی دختران و پسران 

بله، نقاشی های این دو جنس کاملاً در زمینه های مختلف متفاوت است. روان شناسان معتقدند توجه به مرکز کاغذ، اهمیت به جزئیات، رنگ ها، بهره گیری از تخیل انفعالی یا اختراعی، گرایش به جهت های چهارگانه صفحه و مواردی از این دست، تفاوت هایی را بین دو جنس به وجود می آورد. در پژوهشی که به همین منظور انجام گرفته است، این واقعیت مشخص شد که مهارت قرینه سازی در دختران دو الی سه سال زودتر از پسران ظاهر می شود اما بایستی توجه کرد با یکسان شدن شرایط محیطی و آموزشی هر دو جنس احتمالاً این تفاوت ها به مرور کمتر خواهند شد.

نکاتی که والدین باید در نظر داشته باشند:

یکی از نکاتی که والدین کمتر به آن توجه می کنند سایز برگه یا ورقی است که کودکان زیر ۴ سال برای نقاشی از آن استفاده می کنند. کودکان زیر ۴ سال برای نقاشی کردن دست خود را از بازو تکان می دهند و کمتر از مچ دست شان استفاده می کنند بنابراین دفترنقاشی هایی که سایز متوسط دارند و حتی برگه های A4 برای آن ها کوچک است و سبب خستگی زودرس در نقاشی کردن و از بین رفتن تمایل آن ها برای نقاشی می شود. بهترین روش استفاده از چندین برگه است می توانید برگه ها را کنار هم بر روی دیوار یا میز بچسبانید تا کودک هنگام نقاشی کردن راحت باشد.

همه امکانات و ابزارهای نقاشی را به یکباره در اختیار او قرار ندهید. همه کودکان از دیدن مدادرنگی, مدادشمعی, آبرنگ, رنگ انگشتی و گواش ذوق می کنند ولی بعد از چندی دیگر آن لطف اولیه را نخواهند داشت. بنابراین نسبت به سن کودک ابزار و امکانات لازم را برای او فراهم کنید.
بعد از اتمام نقاشی از او بخواهید که نقاشیش را برای شما توضیح دهد و از او درباره اجزای نقاشیش سوال کنید. اگر امکانش هست نقاشی او را بر روی دیوار یا درب یخچال نصب کنید, تا حس ارزشمند بود نقاشیش را از سمت شما کسب کند.

در آخر این که  از نقاشی های کودکتان تعریف کنید و برای کارهایش ارزش قائل شوید تا به نقاشی کشیدن بیشتر علاقمند شود.