ادبیات کهن و دنیای مدرن
متاسفانه بین کودکان این نسل و ادبیات کهن و غنی فارسی، شاهد بروز فاصله هستیم و همین امر وظیفه‌ای برای ما ایجاب میکند که برای نزدیک‌تر کردن این دو به هم، اقدامات موثر و البته متناسب با شرایط دنیای مدرن انجام دهیم.
امروزه استفاده از تئاتر به عنوان شیوه ای موثر و روشی جدید برای آموزش, تعلیم, تربیت و درمان کودکان و نوجوانان مورد توجه فعالان تئاتر و هنرهای نمایشی قرار گرفته است.در این شکل استفاده از تئاتر, برجنبه کاربردی نمایش تاکید می شود و درام کاربردی برای کودکان و نوجوانان زمینه های رشد ذهنی و فکری آن ها را فراهم می کند. مثنوی مولانا سرشار از داستان هایی است که علاوه بر قابلیت های نمایشی دارای محتوایی درمانی, آموزشی و تربیتی هستند.
تاثیر ادبیات کهن بر کودکان
این متون در رهایی کودکان و نوجوانان از رنج های عاطفی, جرات ایجاد رفتارهای جدید, آیین زندگی اجتماعی, روحیه فداکاری و از خود گذشتگی, اصلاح و پرورش ذهنیت, بهبود مهارت های ارتباطی, ایجاد و بروز خلاقیت های فردی, درگیری و کنجکاوی در مسائل, ایجاد اعتماد به نفس, سخنوری و ارتقای بینش درباره حوادث و سازش با آن ها بسیار موثرند.
بازتاب ادبیات کهن فارسی در ادبیات کودک
همینطور که توضیح دادیم از مواردی که میتوانیم کودک را به ادبیات کهن علاقمند کنیم استفاده از نمایش‌نامه است، توصیه می‌شود که داستانهای شاهنامه را به صورت نمایش با کودکان اجرا کنید. این کار در آشنا شدن کودکان با آثار بومی ادبیات بسیار تأثیرگذار است. پس از آن به مرور آنها را با خواندن کتاب مأنوس کنید. و اما نه باهر کتاب و هرنوع نثری, ادبیاتی که به کودکان اختصاص دارد، ادبیاتی است که قابل فهم باشد و به گونه‌ای نباشد که او در دریافت مفاهیم آن سردرگم شود و نتواند آن را دریابد.
این آثار نباید برای کودک ترس ایجاد کند یا اینکه آموزه‌هایی منفی را به او منتقل کند. واژه‌هایی که در ادبیات کودک مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید سنجیده باشند؛ چراکه کودکان مانند ضبط صوت هستند و به محض شنیدن یک واژه به سرعت آن را ضبط کرده و مورد استفاده قرار می‌دهند. امروزه عملکردهای فرهنگی سبب شده است که قلمرو ادبیات کودک و نوجوان به سوی متون کهن ادبی کشیده شود.
شاهنامه فردوسی
در این میان شاهنامه ی فردوسی، شاهکار ادبیات حماسی قرن چهارم هجری قمری ازمعدود آثار ادبیات کهن است که درعین دیرینگی، قابلیت تبدیل شدن به متن ادبی مناسب برای گروه سنی کودک و نوجوان را دارد . همین امر سبب شده است که بسیاری از نویسندگان و مؤلفان آثار کودک و نوجوان، به باز نویسی داستانهای شاهنامه روی آورند. در بیست سال اخیر بازنویسی داستان های شاهنامه ی فردوسی برای کودکان و نوجوانان نسبت به سال های گذشته سه برابر شده است که نشان دهنده ی استقبال کودکان و نوجوانان از این داستانها است.
شاهنامه فردوسی گنجینه ای غنی از داستان های تخیّلی است. منطق حاکم بر این گونه داستان ها، خردمندانه نیست و مملو از عناصر و حوادث شگفت انگیز و موجودات خارق العاده است . همگی خوب می‌دانیم که کودکان عاشق حیوانات وقهرمانان هستند و خیلی راحت به سراغ آثاری می‌روند که شخصیت‌های حیوانی و قهرمانی دارند. در نتیجه همین نکته سبب زیبایی و جذّابیّت شاهنامه می شود و زمینه را برای انتخاب داستان بر اساس نیازهای کودک فراهم میکند و البته این مسئله را در مثنوی و کلیله و دمنه نیز میتوانیم پیدا کنیم.
معیارهای انتخاب کتاب مناسب
تصویرسازی کتاب
برای انتخاب کتابهایی که بازنویسی شده ی ادبیات کهن, برای کودکان و نوجوانان هستند, وسواس بخرج دهیم و این در درجه اول تصویرسازی کتاب است. اولین چیزی که کودک میبیند و با آن ارتباط برقرار میکند, تصویرسازی آنها به گونه‌ای فضای حاکم بر شعر و داستان را به مخاطب انتقال دهد، مثلا از تصاویر حیوانات، مناطق، روستاها و لباس‌های محلی و بومی مطابق با منطقه‌ای که قصه در آن بیان شده است، استفاده شده باشد.
خواندن کتاب به زبان بومی
نکته دیگر, خواندن کتاب به زبان بومی است که سبب علاقه مندی کودکان به ادبیات می شود.استفاده از واژه های عامه با زبان ساده یکی از ابزارهای کارآمد در برقراری ارتباط کودکان با زبان و گویش های بومی است، نویسنده کتاب باید در به کارگیری دایره لغات متناسب با آموخته های کودکان توجه کند.
در متن داستان باید از واژگانی استفاده شده باشد که برای کودکان قابل فهم باشد، در غیر این صورت امکان برقراری ارتباط متن با کودک وجود نخواهد داشت.
آموزش غیر مستقیم
“اگر آموزش کودکان غیر مستقیم و زیر پوستی باشد، مسلماً تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت” این روزها کودکان از شنیدن نصیحت گریزان هستند، اگر قرار باشد در کتاب‌ها هم صریحاً باید و نبایدهایی را برای آموزش به آنها بگوییم، از کتاب‌ها فرار خواهند کرد.
تنوع حین خواندن
حین خواندن از تنوع استفاده کنید. متناسب با داستان، تن صدای خود را بالا و پایین ببرید. و با دستان و اعضای صورتتان اشارات گوناگونی داشته باشید. همه اینها به جذاب تر کردن داستان برای شما و فرزندتان کمک می کند.
پس اگر بخواهیم کودکان را به خواندن کتاب به خصوص کتابهای ادبیات کهن, علاقمند کنیم کتابی باشد; که زبان آن کودکانه است، به علاقمندی‌های کودک توجه کرده، دریافت‌های او را لحاظ میکند، با سن او هماهنگ است، تصویرگری مناسبی داشته باشد و به دنیای کودک نگاهی خلاقانه کند، می‌تواند در دسته برترین کتابهای ادبیات کودک و نوجوان قرار بگیرد.
